Văn hóa ẩm thực Việt với những nét đặc
trưng riêng biệt, trong đó mâm cơm gia đình là một nét đặc sắc trong văn
hóa truyền thống, ẩn chứa nhiều ý nghĩa thiêng liêng.
Trải qua quá trình hình thành và phát triển của lịch sử, văn hóa
Việt đã tồn tại và chắt lọc những tinh hoa của nhiều nền văn hóa khác,
để tạo nên một nền văn hóa đặc trưng, đậm đà bản sắc dân tộc. Trong đó,
văn hóa ẩm thực cũng trở thành một nét rất riêng của người Việt.
Văn
hóa ẩm thực Việt với những nét đặc trưng riêng biệt, trong đó mâm cơm
gia đình là một nét đặc sắc trong văn hóa truyền thống, ẩn chứa nhiều ý
nghĩa thiêng liêng.
Mâm cơm truyền thống
Người
Việt coi ăn uống là cái lễ, cái phép, coi “lời chào cao hơn mâm cỗ”. Có
thể nói, ẩm thực chính là “chìa khóa vàng” để giải mã văn hóa Việt.
Bữa
cơm truyền thống của người Việt là biểu tượng của sự hài hòa cơm-rau-cá
theo thuyết Tam tài, là biểu tượng của thiên địa giao hòa, hợp
nhất. Trong mâm cơm của người Việt không bao giờ thiếu cơm trắng, thứ
cơm được nấu từ gạo tẻ ngon ngọt, được trồng ra từ chính mồ hôi, công
sức của những người nông dân, chịu thương, chịu khó. Hạt gạo tẻ đóng vai
trò nuôi sống con người, nó thân thương, gần gũi, có vị của đất, của
nước Việt Nam. Còn gạo nếp, chính là biểu tượng của văn hóa ẩm thực Việt
là phần cốt của những loại bánh truyền thống như bánh Chưng, bánh Dày…
là tượng trưng cho tấm lòng thơm thảo trong cách đối nhân, xử thế của
mỗi người dân nước Việt. Có lẽ vì những điều này, mà cây lúa đã trở
thành biểu tượng của Việt Nam, đất nước vốn phát triển từ nền văn minh
lúa nước.
“Đói không rau như đau
không thuốc”, bữa cơm Việt không khi nào thiếu rau. Rau giúp cân bằng âm
dương trong cơ thể. Trong cơ thể người, nếu ví xương như đá núi thì
mạch máu chính là nguồn nước, còn cây cối sẽ là sự sống, là sinh khí để
con người tồn tại và phát triển bền vững. Người Việt ăn cơm với nước mắm
làm từ cá và các loại thủy sản hay tương đậu tự làm, đó là một nét đặc
trưng rất riêng mà chỉ Việt Nam mới có. Người Trung Quốc ăn cơm cùng xì
dầu hay những thứ nước chấm tương tự, chứ không có mắm, có tương.
Văn hóa trong bữa cơm
Mỗi bữa cơm là mỗi lúc tình cảm gia đình
thêm đong đầy, ấm cúng, là lúc các thành viên trong gia đình quan tâm,
chăm sóc lẫn nhau. Không giống với phương Tây ăn cơm theo suất, người Việt ăn cơm theo mâm để thể hiện tính đoàn kết, xôm tụ, luôn thương yêu, san sẻ ngọt bùi.
Trong
mỗi bữa, mời cơm là nét văn hóa không thể thiếu của người Việt. Người
nhỏ tuổi hơn, trước khi ăn miếng cơm đầu tiên đều phải mời những người
lớn tuổi, để tỏ lòng biết ơn ông bà, bố mẹ hay những bậc lớn tuổi đã cho
mình cái ăn, cái mặc. Khi đó, những bậc lớn tuổi sẽ gật đầu trìu mến,
và cả gia đình sẽ bắt đầu bữa cơm trong không khí vui vẻ, thân mật.
Người
Việt ăn cơm theo “mùa nào, thức nấy – món nào, gia vị nấy”, “Con gà cục
tác lá chanh – Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi…”, đó là một nét thú vị
dân dã mà không phải quốc gia nào cũng có. Cái y lí của bữa cơm Việt còn
thể hiện trong những dụng cụ ăn uống. Người Việt yêu thiên nhiên, hòa
đồng với cây cỏ, cho nên trong bữa cơm, người Việt dùng đũa chứ không
dùng dao, dùng dĩa như người phương Tây. Đôi đũa chính là hiện thân của
sự vẹn toàn, song cặp, là đôi mỏ chim Lạc trong lịch sử dân tộc, là đôi
mái chèo khua nước ven sông. Đũa thường được làm từ tre, loài cây đã và
luôn gắn bó với sự hình thành, phát triển của đất nước. Cầm đũa trên tay
là chúng ta đang có trên tay một chuẩn mực văn hóa, từ sự chăm chỉ làm
ăn đến chất anh hùng, bất khuất chống giặc ngoại xâm của dân tộc.
Tính
tổng hợp, cộng đồng trong cách ăn của người Việt thể hiện ngay ở cách
thức bài trí mâm cơm. Người Việt ăn cơm trong mâm tròn, những thành viên
trong gia đình ngồi quây quần lại thành một vòng tròn ấm cúng. Có lẽ
không nhiều người để ý điều này, tuy nhiên nó lại chính là tính dân chủ,
bình đẳng vốn có trong đời sống. Người Việt không thích ăn “trong bốn
bức tường” mà thích một không gian rộng mở, thoáng mát. Nhớ một chút về
ngày xưa, mỗi khi chiều tối, nhà nhà lục đục chuẩn bị mâm cơm, mâm được
đặt ở giữa chiếu, ngoài hiên nhà, gió chiều thổi nhẹ nhàng khiến lòng
trời và lòng người thoải mái.
Thay một lời kết
Ngày
nay, trước sự xô bồ của cuộc sống, mọi người đều bận rộn với những công
việc của riêng mình, sự quây quần của bữa cơm gia đình dường như không
còn nữa. Các món
ăn cũng dần thay đổi, dụng cụ ăn, cách bài trí cũng đều có những biến
hóa theo thời đại. Tuy nhiên, nhìn lại những nét văn hóa truyền thống
trong bữa cơm, hiểu được những ý nghĩa sâu xa, tốt đẹp có liên quan mật
thiết đến cuộc sống hàng ngày, hi vọng mỗi người trong chúng ta sẽ nhớ
hơn về văn hóa ẩm thực truyền thống của người Việt, nhớ hơn về những nét
đầm ấm rất riêng mà chỉ trong bữa cơm của người Việt Nam mới có, để mỗi
thành viên trong gia đình thấy yêu thương và gắn bó với nhau hơn.
