Nói đến ẩm thực của dân tộc Thái không
thể không nhắc đến những món ăn được chế biến từ cá. Cá dường như đã trở
thành một loại thực phẩm không thể thiếu trong đời sống hằng ngày của
đồng bào. Trên gác bếp của mỗi gia đình người Thái đều treo vài xâu cá
khô để dự trữ và hầu như nhà nào cũng có 1- 2 ao cá.
Có lẽ, do tập quán sinh sống ở vùng thấp, cuộc sống gắn liền với ruộng nước, sông suối nên đã hình thành phong cách ẩm thực này. Chính vì vậy dù ẩm thực Thái đa dạng, nhiều màu sắc nhưng vẫn đậm nét vùng sông nước. Từ con cá, con tôm đến cây rau bợ, rong, rêu ngoài suối cũng đều được các phụ nữ Thái chế biến thành những món ăn lạ, hấp dẫn.
Nổi bật nhất trong các món ăn chế biến từ cá của người thái là ăn món cá pỉnh tộp. Trong tiếng Thái, “pỉnh” có nghĩa là nướng, còn “tộp” là uốn. “Pỉnh tộp” là món cá được gập đôi lại và nướng chín. Điểm hấp dẫn của món cá này chính là cách chế biến và gia vị tạo mùi thơm và hương vị của của món ăn.
Để làm được món cá pỉnh tộp, đồng bào thường chọn cá trắm hoặc cá chép vì những loại cá này thường ít xương và thịt thơm ngon hơn. Chọn con cá có trọng lượng khoảng 0.5 – 0.7kg, còn tươi, rửa sạch dưới vòi nước. Đặc biệt phải giữ nguyên phần mang cá, không cạo vẩy hay cắt vây. Dùng dao sắc mổ dọc lưng cá từ đầu đến đuôi, chú ý không là đứt phần da ở miệng cá. Khéo léo tách đôi con cá, bỏ ruột, rửa cá sạch rồi ướp muối, mì chính và để khoảng 15 phút cho ngấm.
Phần quan trọng nhất là tạo mùi thơm và hương vị cho cá là làm nhân, được làm từ nhiều loại gia vị: sả, ớt, rau thơm, mùi tàu... Tất cả được rửa sạch, băm nhỏ trộn với nhau, nêm mắm, muối, mì chính theo ước lượng vừa ăn. Cho thêm hạt mắc khén (loại gia vị đặc biệt của người Thái), đây chính là gia vị chính tạo nên mùi thơm đặc trưng của món cá nướng.
Sau đó, nhồi nhân vào bụng cá, dàn mỏng đều cho ngấm vào thịt cá. Gập con cá lại theo chiều ngang của thân cá rồi nhét đuôi vào miệng cá. Điều này giải thích tại sao gọi là “cá uốn”. Người Thái dùng một chiếc kẹp làm bằng tre, kẹp vào giữa thân cá rồi nướng trên than hồng, quạt đều tay cho cá chín vàng giòn.
Cá pỉnh tộp đạt yêu cầu phải đảm bảo bên ngoài không bị cháy, có màu vàng cam bắt mắt, thịt cá chín đều, nhân có mùi thơm. Khi ăn, cá được bày nguyên trên đĩa mà không gỡ phần đã gập. Người ăn sẽ từ từ thưởng thức món cá nướng từ phần thịt giòn ngọt bên ngoài đến phần nhân bên trong có hương thơm đậm đà và hương vị thì đặc biệt đến khó tả.
Với những người am hiểu về ẩm thực của các dân tộc sẽ nhận ra ngay cái hương vị đặc trưng của ẩm thực Thái là vị tê tê, hương thơm nồng của hạt mắc khén. Mùi vị đó hoà lẫn cùng vị ngọt của thịt cá, cay của ớt, mùi thơm của sả, rau mùi... Tất cả tạo nên một hương vị thật độc đáo, ăn một lần cũng khó quên.
Món này thường được ăn cùng với cơm nếp. Nhón một miếng xôi rồi thưởng thức với chút thịt và nhân cá pỉnh tộp sẽ thấy đây là một sự kết hợp hoàn hảo đến bất ngờ khi hương vị của hai thứ này trộn lẫn.
Món cá pỉnh tộp là lễ vật không thể thiếu trong lễ ăn hỏi của người Thái. Nhà trai sẽ mang sang nhà gái hai con cá nướng được gói chung bằng lá chuối và xôi để làm quà thưa chuyện. Đây là một nghi thức bắt buộc trong phong tục truyền thống của dân tộc Thái.
Họ còn dùng món cá này để tiếp đãi khách quý đến thăm nhà hoặc gói làm quà cho họ hàng và nhất là những vị khách miền xuôi.
